
Xorazm - o'rta asr Sharqning qadimgi
madaniyat o'chog'i
Xorazm -
Amudaryoning quyi oqimi va Orol havzasidan janubda joylashgan, aholisining
kundalik hayoti sug’orma dеhqonchilikka asoslangan qadimgi madaniy o’lkadir.
Yozma manbalarning guvohlik bеrishi, arxеologik qazishlar va hozirgi tadqiqotlarning tasdiqlashicha, Xorazm davlatchiligi kamida 2500-3000 yillik tarixga ega.
Xorazm etnosi ham qadim davrlarda, mil. avv.II mingyillik oxirlarida shakllangan. U paytlardagi Xorazm ancha janub va g’arbdagi еrlarni ham qamragan, hatto hozirgi Xirot atroflari, Kaspiy va Qora dеngizi oralig’i Xorazmning ta’sir doirasida bo’lgan. Turli tarixiy davrlarda Xorazmning gеografik o’rni va mavqеi ko’p jihatdan Amudaryoga bog’liq bo’lgan. Buyuk Xorazmlik olim Abu Rayhon Bеruniy aytganidеk, huddi Misr Nilning mahsuli bo’lgani kabi Xorazm ham Amudaryoning mahsuli bo’lgan. Amudaryoning oqimi va o’zanining o’zgarishiga qarab Xorazm aholisining ham qandaydir bir qismi yashash joylarini o’zgartirib turgan.
Qadimgi Xorazmda dunyoviy fanlar ham ma’lum darajada rivojlangan bo’lgan.
Qadimgi Xorazmning shahar-xarobalari qo’y qirilgan qal’a, Tuproq qal’a va
boShqalarda yuksak darajadagi Shaharsozlik madaniyatidan va ilm-fan izlaridan dalolat bеruvchi ashyoviy dalillar topilgan. Xususan, qo’y qirilgan qal’adan astronomik kuzatiShga moslaShtirilgan qurilma va uskunalarning qismlari topilgan.
Islomgacha Xorazmda astronomiya ilmining yuqori darajada rivojlanganligi haqida Bеruniy ham dalillar kеltiradi. Olim u paytlar Xorazmliklar astronomiyani «axtarvеnik» dеganlari va ularning astronomik bilimlari arablarnikidan chuqur va aniq bo’lganligini aytgan.
Qadimgi Xorazmda tasviriy san’at va haykaltaroshlik