
Kitsimonlar (Cetacea)
- suvda yashaydigan sut emizuvchilar turkumiga, 100 ga
yaqin turi bor. Uzoq Sharq va Shimoliy dengizlarda
6 oilasiga mansub 21 turi uchraydi. Boʻyi 1,2 m dan (dengiz cho‘chqasi)
33 m gacha (ko‘k kit). Kitsimonlar turkumiga mo‘ylovli
kitlar, delfi,kashalotlar kiradi. Tuzilishi va hayoti suv
muhitiga moslashgan. Orqa oyog‘i boʻlmaydi, oldingisi boshqaruv vazifasini
bajaradigan kurakka aylangan. Terisi yalangʻoch, shilimshiq modda bilan
qoplangan. Dum soʻzgichlari ikki boʻlakdan iborat. Kitsimonlar nafas olish
uchun suv betiga suzib chiqib, oʻpkasini havo bilan toʻldirib oladi. Boshi
ustiga oʻrnashgan tashqi burun teshiklarida ochilib yopilib turadigan
qopqoqlar bor. Burun teshigidan suv aralash havo favvora boʻlib otilib
turadi. Bo‘g‘ozlik davri bir yil. Ogʻirligi
1-3 tonna keluvchi 1 ta bola tugʻadi. Bolasi 4-8 oy onasini emadi. 3
yoshida voyaga yetadi.
Kitsimonlar 200 metrgacha chuqurlikka
shoʻngʻiydi.
Mollyuskalar, qisqichbaqalar va
boshqa umuertqasiz hayvonlar, baliqlar bilan oziqlanadi. Suv ostida bir soat va
undan ortiq tura oladi. Kitsimonlar tishsiz (moʻylovli) va tishli
kitlar kenja turkumiga boʻlinadi.
Kaspiy va Orol dengizidan tashqari
barcha dengiz va okeanlarda, tropikdagi
yirik daryolarda uchraydi. Kitsimonlarning iqtisodiy ahamiyati
katta. Yog‘idan
glitsirin, margarin va sovun tayyorlashda
foydalaniladi; go‘shtidan konserva
tayyorlanadi; suyagidan talqon qilinadi, jigarida vitamin A koʻp boʻladi. Koʻpchilik
turlarining soni keskin kamayib ketganligi sababli ovlash man etilgan. 18 turi
va 1 kenja turi Xalqaro Qizil kitobga kiritilgan.